Ενα σημαντικό συνέδριο για την κοινωνική συγκυρία στην Ελλάδα και στον κόσμο διεξάγεται στο Πάντειο Πανεπιστήμιο την Τετάρτη 20 και την Πέμπτη 21 Δεκεμβρίου. Τίτλος του συνεδρίου είναι «Η “Μεγάλη Ύφεση” ως κομβική στιγμή: οικονομία, πολιτική, κοινωνική διεκδίκηση» και κεντρικός ομιλητής θα είναι ο Κόλιν Κράουτς, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick, επιστημονικό μέλος του Ινστιτούτου Max Planck για την Μελέτη των Κοινωνιών και αντιπρόεδρος της Βρετανικής Ακαδημίας στον τομέα των κοινωνικών επιστημών.
Το διεθνές συνέδριο διοργανώνεται από το Εργαστήριο Συγκρουσιακής Πολιτικής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου (σε συνεργασία με το Centre on Social Movement Studies – COSMOS της Scuola Normale Superiore και την Ελληνική Εταιρεία Πολιτικής Επιστήμης) με στόχο την πολυπρισματική διερεύνηση της «Μεγάλης Ύφεσης» ως κομβικής στιγμής στη ροή του πολιτικού χρόνου, στο πλαίσιο του του ερευνητικού προγράμματος «Δημοκρατική συρρίκνωση, κομματική πολιτική και κοινωνική διαμαρτυρία στα χρόνια της «Μεγάλης Ύφεσης».
ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ:
Εκτός από τη βύθιση σε μια δίνη διαδοχικών κρίσεων που προκάλεσε στην Ελλάδα και διεθνώς, η «Μεγάλη Ύφεση» σηματοδότησε και τη δραματική πύκνωση του ενεργού πολιτικού χρόνου. Η διαχείρισή της μπορεί βέβαια να αποσόβησε κάποια πρόδηλη συστημική κατάρρευση, όμως ο τρόπος με τον οποίο πραγματοποιήθηκε (διασώσεις τραπεζών και σκληρή λιτότητα για πλατιά λαϊκά στρώματα) δημιούργησε νέες εστίες κρίσης σωρεύοντας πολλαπλές αντιφάσεις και κινδύνους –λ.χ., «ποσοτική χαλάρωση» αλλά και πληθωριστική έκρηξη, άνοδος των επιτοκίων αλλά και κίνδυνοι νέων χρεοκοπιών. Σε συνδυασμό με παράγοντες όπως η επίταση της μεταναστευτικής κρίσης, το ξέσπασμα της πανδημίας COVID-19 και η εμφατική επιδείνωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν επώασαν νέα πολιτικά φαινόμενα και διαμόρφωσαν νέους όρους για την ανάληψη κινηματικών δράσεων.
Βασική ερευνητική εστία είναι η Ελλάδα που, καθώς υπήρξε προάγγελος και συμπύκνωση εξελίξεων σε ολόκληρη την Ευρώπη, παρέχει τις βάσεις για την προβληματοποίηση και ενδελεχή διερεύνηση υπαρχουσών εννοιών και θεωρητικών αντιπαραθέσεων στην τομή θεσμικής και συγκρουσιακής πολιτικής με θεωρητικές προεκτάσεις για ολόκληρη τη σύγχρονη πολιτική κοινωνιολογία.
Οι γνωστικοί στόχοι επιμερίζονται σε τρεις βασικούς τομείς:
Α: Η «Μεγάλη Ύφεση»: ένα γνωστός άγνωστος
Η θεωρητικά σαφής και εμπειρικά ευκρινής αποτύπωση της υφής και των επιπτώσεων της «Μεγάλης Ύφεσης» εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση για τη συγκριτική πολιτική κοινωνιολογία. Επιδιώκοντας να φωτίσει τους τρόπους με τους οποίους η περίοδος αυτή επηρέασε το τρέχον πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι, το συνέδριο καλεί για ανακοινώσεις από ευρύ φάσμα των κοινωνικών επιστημών (πολιτική οικονομία, κοινωνική πολιτική, πολιτική και κοινωνική ανθρωπολογία) που θα διερευνούν τους αιτιώδεις μηχανισμούς της κρίσης, τις αφηγήσεις και τον πολιτικό λόγο που την ενέγραψαν στη δημόσια σφαίρα (από ΜΜΕ, υπερεθνικούς οργανισμούς, πολιτικά κόμματα κτλ.), καθώς και την επίδρασή της στην ευρεία διαδικασία της κοινωνικής οργάνωσης και αναπαραγωγής (αγορά εργασίας, υγεία, παιδεία, κατοικία).
Β: Δημοκρατική συρρίκνωση -Μεταδημοκρατία
Σε ένα πεδίο ήδη σοβούσας δημοκρατικής συρρίκνωσης, η μνημονιακή διαχείριση της κρίσης επέδρασε απολύτως καταλυτικά. Στόχος του συνεδρίου είναι η επισταμένη διερεύνηση των συναφών διαδικασιών με διττές επιμέρους επιδιώξεις: Αφενός, ποιες ήταν ακριβώς οι συνέπειες των μνημονίων στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος (συρρίκνωση της νομοθετικής εξουσίας, διακυβέρνηση μέσω πράξεων διοικητικού περιεχομένου, παραθεσμική γιγάντωση της επιρροής υπερεθνικών θεσμών) και, αφετέρου, πώς η μνημονιακή πραγματικότητα επέτεινε την κρίση αντιπροσώπευσης που από πολλού χαρακτήριζε την εν γένει πολιτική λειτουργία. Αν η πρώτη διάσταση αφορά εξελίξεις που άπτονται ενός πολιτειολογικού πυρήνα, η δεύτερη εξετάζει δυναμικές που εκδηλώνονται πρωτίστως στη λειτουργία των κομμάτων: πώς αποτυπώθηκε η κρίση στο κομματικό σύστημα, τι είδους μήνυμα κόμισε η κατάρρευση του μεταπολιτευτικού εμπεδωμένου δικομματισμού, και τι θεωρητικά συμπεράσματα προκύπτουν αναφορικά με το πρόβλημα της γραφειοκρατικοποίησης (και καρτελοποίσης) των κομμάτων στο διαρρεύσαν χρονικό διάστημα;
Γ: Κινηματικές και πολιτικές αντιστάσεις
Όμως η Ελλάδα των μνημονίων χαρακτηρίστηκε και από το ξέσπασμα ενός τεράστιου διεκδικητικού κινήματος ‒δεκάδων μαχητικών απεργιών, καταλήψεων δημόσιων κτιρίων, των κινητοποιήσεων των Πλατειών, πλειάδας πρωτοβουλιών αλληλεγγύης και συγκρουσιακών τοπικών δράσεων‒ που στο σύνολό τους είχαν να αντιμετωπίσουν την εντεινόμενη κρατική καταστολή σε ολόκληρη τη χώρα. Το συνέδριο φιλοδοξεί να περιλάβει εισηγήσεις που διερευνούν τρεις κυρίως τομείς: (α) εξελίξεις στα ρεπερτόρια συλλογικής δράσης: ποιες ήταν οι κύριες αλλαγές που συντελέστηκαν στις μορφές διαμαρτυρίας και πολιτικής συμμετοχής, από ποιες συνθήκες τροφοδοτήθηκαν, και τι είδους αποτελέσματα είχαν; (β) την υποκειμενική βίωση των δράσεων από τα διεκδικητικά υποκείμενα: πώς αποτυπώνεται η εμπειρία της συμμετοχής στις κινητοποιήσεις ενάντια στη λιτότητα και ποιοι παράγοντες επηρέασαν τις κινηματικές διαθεσιμότητες των δρώντων; (γ) πώς καταγράφεται και πώς αποτιμάται ο ρυθμός των συλλογικών δράσεων και πώς ο μετασχηματισμός της διαμαρτυρίας σε πολιτικό πρόγραμμα ‒η πολιτική διαμεσολάβηση της κινηματικής πραγματικότητας‒ από κόμματα και οργανώσεις επηρέασαν τις εξελίξεις;
Καθώς η ελληνική εμπειρία συμπυκνώνει πλειάδα θεωρητικά κρίσιμων διαδικασιών, η θεωρητική της αποτίμηση σε συγκριτική προοπτική αποτελεί κομβικό ζητούμενο.
ΤΟ ΠΛΗΡΕΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ:
Τετάρτη
11.30-12.00 Χαιρετισμοί:
Καθηγήτρια Χριστίνα Κουλούρη (Πρύτανις Παντείου Πανεπιστημίου),
Καθηγητής Σεραφείμ Ι. Σεφεριαδης (Διευθυντής του Εργαστηρίου Συγκρουσιακής Πολιτικής)
12.15-13.00 Κεντρική ομιλία: Colin Crouch (via zoom) Post-democracy after the Great Recession
Post-democracy describes a situation where, while all the forms of democracy continue, these are becoming an empty shell, while the real forces at play are relations between politics and economic elites.
13.00-14.30 Διάλειμμα, ελαφρύ γεύμα
14.30-16.30 Κρίση, δημοκρατία, καπιταλισμός (Συντονισμός: Σ. Ι. Σεφεριάδης)
Η αποτύπωση του ακριβούς χαρακτήρα της συστημικής κρίσης –η ταυτότητα των κρίσιμων δρώντων, τα κίνητρα των δράσεών τους και τα αποτελέσματά τους σε δυναμική προοπτική– αποτελεί μείζονα πρόκληση όχι μόνο για τη Συγκρουσιακή Πολιτική, αλλά και για την Πολιτική Κοινωνιολογία στο σύνολό της.
- Never let a good crisis go to waste. Η κρίση ως ευκαιρία (Ν. Θεοχαράκης)
- Οικονομική κρίση και δημοκρατικό κεκτημένο (Σ. Τομπάζος)
- Οικονομικές κρίσεις και πολιτική αλλαγή: η προγραμματική στασιμότητα της Σοσιαλδημοκρατίας υπό το φως της «Μεγάλης Ύφεσης» (Γ. Μοσχονάς)
16.45-18.45 Η βίωση της κρίσης, κοινωνικές ευαλωτότητες (Συντονισμός: Α. Καψάλης)
Η χρεοκοπία και οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν για τη διαχείρισή της ενέχουν τη συστηματική διάλυση των εργασιακών σχέσεων, την υποβάθμιση της κοινωνικής ασφάλισης, την κανονικοποίηση της φτώχειας. Πρόκειται για διαστάσεις του δημόσιου βίου που απαιτούν διαρκή διερεύνηση.
- Η βίαιη υποβάθμιση της εργασίας ως «κανονικότητα» (Γ. Κουζής)
- Η απορρύθμιση της κοινωνικής ασφάλισης ως οικοδόμηση καθεστώτων ανασφάλειας και διακινδύνευσης (Β. Κουμαριανός)
- Ατομική ευθύνη, διαχείριση της ακραίας φτώχειας και κοινωνική πολιτική (Ν. Κουραχάνης)
19.00-21.00: Αλληλέγγυα οικονομία, κοινά (Συντονισμός: Α. Κορωναίου)
Εκτός από καθαυτό διεκδικητικές, οι πολύπλευρες κοινωνικές αντιστάσεις περιλαμβάνουν και νέες μορφές αυτο-οργάνωσης. Ο χώρος της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας επανάφερε στο προσκήνιο τηνπροβληματική των κοινών με πολλαπλές προεκτάσεις.
- Κρίση και η εναλλακτική πρόταση των κοινών, 2010-2020. Η ελληνική και η διεθνής εμπειρία στην Ν. Ευρώπη (Α. Κιουπκιολής)
- Κρίση, κράτος, κινήματα και η ανάδυση της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (Κ.ΑΛ.Ο) στην Ελλάδα (Κ. Καβουλάκος)
- Η (Κ.ΑΛ.Ο) υπό το πρίσμα του κοινωνικού μετασχηματισμού (Γ. Μπεκριδάκη)
Πέμπτη
10.00-12.00 Πολιτικά κόμματα, κοινωνικά κινήματα, μια διαρκής αλληλεπίδραση (Συντονισμός: Σ. Σακελλαρόπουλος)
Παρά τις περί του αντιθέτου προσδοκίες, η ακριβής σχέση πολιτικών κομμάτων-κοινωνικών κινημάτων εξακολουθεί να παραμένει ένας «γνωστός άγνωστος». Η διαλεύκανσή της προϋποτίθεται για επαρκείς ερμηνείες και προοιωνίζεται θεωρητικά οφέλη για αμφότερα τα πεδία.
- Το μοντέλο του «κόμματος καρτέλ» μέσα από το πρίσμα της ελληνικής περίπτωσης (Σ. Ι. Σεφεριάδης)
- Η στρατηγική και ο λόγος του ΣΥΡΙΖΑ: μια ανασκευή (Κ. Τσίκας)
- Η εμπειρία ΣΥΡΙΖΑ: άνοδος και πτώση (Γ. Μαυρής)
12.15-14.15 Συμμετοχή, αποχή, αποστράτευση (Συντονισμός: Γ. Μοσχονάς)
Προκειμένου η «κρίση αντιπροσώπευσης» να μην καταστεί ένα ακόμη «μαύρο κουτί» της πολιτικής επιστήμης, απαιτείται ενδελεχής διερεύνηση των μηχανισμών που προκαλούν την αποχή και την αποστράτευση. Η κατανόησή τους μπορεί να αποτελέσει και μέσο για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
- Αποχή 2007-2023: αριθμητικές και πολιτικές διαστάσεις (Π. Κουστένης)
- Κομματική αποστράτευση: το δημοψήφισμα του 2015 ως κρίσιμη καμπή (Κ. Κωστόπουλος)
- Πολιτικός κυνισμός και εκλογική αποχή στη σκιά του δημοψηφίσματος (Κ. Γούσης)
13.00-14.30 Διάλειμμα, ελαφρύ γεύμα
15.00-17.00 Ρεπερτόρια συλλογικής δράσης, ριζοσπαστικοποίηση, αλληλεγγύη (Συντονισμός: Κ Καβουλάκος)
Οι τρόποι με τους οποίους οι υποτελείς διεκδικούν μεταβάλλονται σε περιόδους «πύκνωσης» του πολιτικού χρόνου. Η επαρκής καταγραφή αυτής της κινηματικής διάστασης εγείρει κρίσιμα εννοιολογικά και θεωρητικά ζητήματα.
- Ανθεκτικότητα, πολιτικός αλτρουϊσμός, ετεροτοπία στην Ελλάδα των κρίσεων: μια εννοιολογική προσέγγιση (Λ. Κοτρωνάκη)
- Άμεσες Κοινωνικές Δράσεις: διεκδίκηση και αλληλεγγύη στην υγεία, Ελλάδα 2010-2020 (Σ. Χρήστου)
- Union activism in collective action fields: A comparative look (M. Diani)
17.15-19.45 Συγκρουσιακός κύκλος 2008-18, άνοδος, ύφεση, ανάθεση (Συντονισμός: Λ. Κοτρωνάκη)
Ο μεγάλος συγκρουσιακός κύκλος της κρίσης πέρασε από διαφορετικές φάσεις, όμως οι παράγοντες που εξηγούν το πέρασμα από την άνοδο στην ύφεση πρέπει να συμπεριλάβουν και τις στρατηγικές παρεμβάσεις των κρίσιμων πολιτικών δρώντων.
- Η κινηματική δυναμική στη μέση διάρκεια: αλλαγές στους ρυθμούς της συλλογικής δράσης τον 21ο αιώνα στην Ελλάδα (Ν. Σερντεδάκις, Β. Ρόγγας)
- Ο συγκρουσιακός κύκλος μέσα από τον εμβληματικό αγώνα της ΕΡΤ: Δομή Πολιτικών Ευκαιριών, πλαισιώσεις, ρεπερτόρια δράσης (Χ. Αβραμίδης)
- Το ΚΚΕ κατά το 2010-2015: μια προκαταρκτική προσέγγιση (Β. Καρατζής)
- Η ευρετική αξία της μελέτης της πολιτικής παρέμβασης στους συγκρουσιακούς κύκλους (Κ. Κανελλόπουλος)
20.00-21.30 Η κινηματογραφική έρευνα στις κοινωνικές επιστήμες: η περίπτωση EPOCA (Συντονισμός: Ι. Παναγόπουλος)
Η κινηματογραφική φόρμα προϋποθέτει λόγο, όμως αποδίδει διαστάσεις του κινηματικού σύμπαντος που ο ίδιος λόγος δύσκολα μπορεί να μεταφέρει. Η εκατέρωθεν σχέση αποτυπώνεται στο ντοκιμαντέρ Συναίτιος του χρόνου. Μαρτυρίες διεκδίκησης και αλληλεγγύης στην Ελλάδα της κρίσης.
Ε. Knudsen, Λ. Κοτρωνάκη, Σ. Ι. Σεφεριάδης, Θ. Τσίγκας