Η Ζώνη Ενδιαφέροντος είναι μια ταινία εξαιρετική από αυτές που επιβεβαιώνουν την τεράστια τέχνη του κινηματογράφου. Η ταινία περιγράφει τη ζωή του διοικητή του Άουσβιτς, Ρούντολφ Ες και της οικογένειάς του, στο σπίτι τους στο Άουσβιτς, δίπλα ακριβώς, ένας τοίχος το χώριζε, από το ομώνυμο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Η κόλαση που περικλειόταν μέσα στα τείχη του στρατοπέδου, το Ολοκαύτωμα, δεν είναι ορατά, είναι υπαινικτικά, υπόκωφα. Οι καπνισμένες καμινάδες, η τέφρα, κάποιοι σκόρπιοι πυροβολισμοί και ορισμένα ουρλιαχτά που έσκιζαν τον αέρα μαρτυρούν ό,τι συνέβαινε εκεί μέσα.
Το μεγάλο επίτευγμα του Jonathan Glazer είναι αυτό ακριβώς. Δεν επέλεξε τον εύκολο δρόμο, να παρουσιάσει κατάματα τη ναζιστική κτηνωδία, δεν προσπάθησε με ωμό τρόπο την εκδήλωση των συναισθημάτων των θεατών. Το επίκεντρο είναι η επίγεια Εδέμ που έφτιαξαν ο Ες και κυρίως η γυναίκα του Έντβιχ, ζώντας ειδυλλιακά και ευτυχισμένα μαζί με τα παιδιά τους. Ο πανέμορφος κήπος, η πισίνα, τα καρποφόρα δέντρα και τα ανέμελα παιχνίδια των παιδιών τους συντείνουν σε αυτό που θα λέγαμε μια ευτυχισμένη και ανέμελη ζωή. Οι σκέψεις και οι ανησυχίες των Ες, κυρίως της συζύγου του, ήταν η σταδιοδρομία του Ρούντολφ, η διατήρηση του σπιτιού, η απόκτηση και τακτοποίηση των λαφύρων από τους εκτοπισμένους, καμία αντίδραση για ό,τι διαδραματιζόταν πίσω από τον τοίχο. Ξέχειλη η τρυφερότητα για τα ζώα της οικογένειας, όμως απουσία ενσυναίσθησης και ηθικού ζητήματος για τους κρατούμενους και τους οικιακούς τους δούλους. Η Έντβιχ Ες ζει και χαίρεται την επίτευξη των στόχων της, την κοινωνική και υλική άνοδο της οικογένειας της. Στηρίζοντας το σύζυγο της, στηρίζει την ασφάλεια και τη σταθερότητα της οικογενειακής της ευδαιμονίας.
Εδώ έγκειται η άλλη σπουδαία καινοτομία του σκηνοθέτη, η ανάδειξη του ρόλου των γυναικών σε αυτή την αποκρουστική ιστορική συνθήκη. Η Έντβιχ (η Sandra Hüller αποδεικνύει ξανά πόσο σπουδαία ηθοποιός είναι) είναι το δρών πρόσωπο στην οικογένεια, αυτή ορίζει τα πράγματα, ο Ες δείχνει να ακολουθεί. Ένας απλός σύζυγος, πράος που δεν φανερώνει καθόλου το στυγερό πρόσωπο του διοικητή ενός τέτοιου στρατοπέδου. Η μητέρα του Ες που επισκέπτεται την οικογένεια ακολουθεί το ίδιο μοτίβο. Ενθουσιασμένη με το υπέροχο σπίτι, εκδηλώνει το θαυμασμό της για τα δημιουργήματα της Έντιβχ και την έγνοια της για την απόκτηση της λείας από Εβραίες γυναίκες μέσω δημοπρασιών, ακόμη και εκείνων με τις οποίες σχετιζόταν κάποτε. Η σκηνή με τα γυναικεία φορέματα και εσώρουχα που μοιράζονται είναι συγκλονιστική. Η παγερή αποστασιοποίηση και αδιαφορία για ό,τι συνέβαινε καθηλώνουν. Αυτή η παγερότητα διαπερνά τους χώρους της οικίας των Ες αλλά και ολόκληρη την ταινία. Η ίδια εναρκτήρια σκηνή της ταινίας, μία σκηνή πικ-νικ, δίπλα στο ποτάμι, στην ανθισμένη φύση, μια ηλιόλουστη μέρα, αγαπημένο θέμα και οικείο στους ιμπρεσιονιστές, εδώ κατά ένα παράταιρο τρόπο είναι ψυχρή, παγερή, κενή, ανοίκεια. Ψυχρότητα λοιπόν και αποστασιοποίηση που φαίνεται ακόμη και στο κομμάτι της ταινίας, όπου στο σήμερα, οι καθαρίστριες (!) του μουσείου πλέον Άουσβιτς, καθαρίζουν μηχανικά το χώρο, δίπλα στα απομεινάρια των κρατουμένων, με μια απάθεια, ανεπηρέαστες από το ιστορικό αποτύπωμα του χώρου. Αυτό προκαλεί τεράστια εντύπωση, όσο κι αν η συνήθεια και η καθημερινότητα μπορούν να γεννήσουν κάτι τέτοιο.
Καθαρά κινηματογραφικά, αισθητικά και από άποψη εικόνων –ο κινηματογράφος πάνω από όλα είναι εικόνα, πρωταρχικό και θεμελιώδες- η τέχνη του Glazer είναι αριστουργηματική. Τα εκφραστικά του μέσα και η εικαστική του γλώσσα σε καθηλώνουν. Εξαιρετικά τράβελινγκ και λήψεις βάθους πεδίου. Η κάμερα σταθερή (steady), χαμηλά, στο ύψος του κέντρου βάρους των ηθοποιών, παραπέμπει στο σινεμά τουYasujirō Ozu. Λήψεις με θερμική κάμερα σε ασπρόμαυρη παλέτα, αλλά και πλάνα κάτοψης των χώρων με τους ανθρώπους. Ο φωτισμός άκρως επιτυχημένος. Τα καδραρίσματά του απαράμιλλα φανερώνουν τη μελέτη του στη μεγάλη ζωγραφική και στους μεγάλους σκηνοθέτες.
Ο Jonathan Glazer δείχνει να έχει μια βαθιά γνώση εκείνου που θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως «γερμανικότητα». Ωστόσο, το σπουδαιότερο είναι πως κατορθώνει με σαφή και ανάγλυφο τρόπο να εκφράσει την οπτική του, μια οπτική που εφαρμόζει απόλυτα στο ερμηνευτικό σχήμα της Hannah Arendt για το Ολοκαύτωμα. Το κακό είναι κοινότοπο και ριζικό. Τα μεγάλα εγκλήματα δεν διαπράττονται από διεστραμμένα μυαλά, από τέρατα, αλλά από απλούς καθημερινούς ανθρώπους. Οι Ες ήταν απλοί άνθρωποι με αγροτική καταγωγή. Το ίδιο ισχύει και για όσους επιδεικνύουν αποδοχή ή και ανοχή σε τέτοιες εκδηλώσεις και πράξεις. Πέρα όμως από κοινότοπο, το κακό είναι ριζικό, σύμφυτο και εγγενές με την ανθρώπινη φύση. Γεννιόμαστε με το κακό. Οι μεγάλοι και αρχέγονοι μύθοι το αποκαλύπτουν, ο Κάιν και ο Άβελ, η τεκνοφαγία του Κρόνου, ο κατ’ ουσία φόνος κι όχι θυσία της Ιφιγένειας, ο ίδιος ο πόλεμος, η σκληρότητα που επιδεικνύουν τα μικρά παιδιά μεταξύ τους, αλλά και τόσα άλλα παραδείγματα, ανεξαρτήτως ιστορικού και κοινωνικού πλαισίου, συνηγορούν σε αυτό. Η βία και το κακό συμπεριλαμβάνονται στην ανθρώπινη υπόσταση. Κι αν κάτι μπορεί να βάλει μια τροχοπέδη, έναν έλεγχο ή σταματημό σε αυτό, ετούτο είναι ο πολιτισμός με τις εκάστοτε ηθικές επιταγές του. Αυτή είναι η ανθρώπινη επινόηση και συνθήκη απέναντι στο κακό που κουβαλάει.
Κλείνοντας δεν μπορώ να μην αναφερθώ στη συγχρονία, στη δική μας «Ζώνη Ενδιαφέροντος» ως Δύση και ως «πολιτισμένος» κόσμος. Ειδικά για την χώρα που κατοικούμε, η οποία βρίσκεται μια «μεσοτοιχία», περίπου δύο ώρες με το αεροπλάνο, από το μέρος εκείνο που συντελείται μια πρωτόγνωρη κτηνωδία, εθνοκάθαρση και δημογραφική αλλοίωση. Μιλώ για την Παλαιστίνη και τη Γάζα, εκεί όπου το αποκτηνωμένο ισραηλινό κράτος διαπράττει τεράστια εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Κι εμείς ως «Ζώνη Ενδιαφέροντος» κάνουμε τα ψώνια μας και γιορτάζουμε με χαρά την έλευση του νέου έτους. Σκοπός δεν είναι η δημιουργία ενοχών, όσο η αφύπνιση, η συνειδητοποίηση σε τι κόσμο ζούμε και η δραστηριοποίηση-κινητοποίησή μας. Ας είναι το νέο έτος πιο φωτεινό και ας φέρει μια ενδοσκόπηση σε όλους μας για το τι είναι τελικά ο άνθρωπος. Χρόνια μας πολλά, μα πάνω από όλα Λευτεριά στην Παλαιστίνη και σε κάθε καταπιεσμένο άνθρωπο.