Είναι πια γεγονός πως όπως ολόκληρος ο πλανήτης, έτσι και η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με τη κλιματική αλλαγή η οποία φέρνει πια ακραία καιρικά φαινόμενα όπως καύσωνες, ξηρασία και κλιμακούμενη ερημοποίηση.
Ας συμφωνήσουμε καταρχάς σε αυτό. Από εκεί κι έπειτα δεν μπορούμε να τα ρίχνουμε όλα στον…”κακό μας τον καιρό” και με αυτή την απλούστευση να απαλλάσσονται από τις ευθύνες της. Όταν μία φωτιά στο Βαρνάβα φτάνει μέσα σε λίγες ώρες να καίει τσιμέντα στο μισό λεκανοπέδιο μέσα στον αστικό ιστό και μετράμε εκκενώσεις και καμένα σπίτια λίγα χιλιόμετρα από την πλατεία Συντάγματος, στο Χαλάνδρι, την πλατεία της Νέας Πεντέλης και τα Βριλήσσια, δεν φταίει φυσικά η κλιματική κρίση αλλά η ανυπαρξία του ελληνικού κρατικού μηχανισμού.
Η κυβέρνηση και το περίφημο “επιτελικό κράτος” του Κ. Μητσοτάκη απέδειξε περίτρανα ότι όχι μόνο ότι ο “βασιλιάς είναι γυμνός”, αλλά είναι και ανίκανος να διαχειριστεί μια σοβαρή κρίση αναλαμβάνοντας τη πολιτική ευθύνη. Αντ’αυτού είδαμε μια προσπάθεια διαχείρισης της πολιτικής ευθύνης από τη πλευρά της κυβέρνησης, ΄ώστε να μην υποστεί μεγαλύτερη φθορά.
Τα ερωτήματα είναι πολλά για την πολιτική ηγεσία, καθώς μπορεί ο Βασίλης Κικίλιας να είπε χθες ότι το κράτος έδρασε «άμεσα», όμως η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική, καθώς εκατοντάδες πολίτες λένε ότι το κράτος ήταν «απών».
Πέρα από την επικοινωνιακή διαχείριση του Μαξίμου, σημειώνεται ότι πριν από λίγες ώρες το υπουργείο Πολιτικής Προστασίας ανακοίνωσε 15 μέτρα κρατικής αρωγής για τις πληγείσες περιοχές, χωρίς όμως να διευκρινίζεται το χρονικό πλαίσιο καταβολής των αποζημιώσεων.
Γίνεται ωστόσο σαφές πως τα ποσά που δρομολογούνται για τα καμένα σπίτια είναι ευτελή και από 5 έως 10 χιλιάδες ευρώ. Ακόμα, για τις επιχειρήσεις που έχουν πληγεί τα ποσά κυμαίνονται από 2 έως 4 χιλιάδες ευρώ.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται:
(α) οικονομική ενίσχυση, ποσού 600 ευρώ, σε κάθε νοικοκυριό που έχει πληγεί η κύρια κατοικία του, για την κάλυψη των πρώτων αναγκών του, προσαυξημένο ανάλογα για πολύτεκνες οικογένειες και άτομα με ειδικές ανάγκες, (β) οικονομική ενίσχυση ποσού μέχρι 6.000 ευρώ ανά νοικοκυριό, για την επισκευή ή την αντικατάσταση οικοσκευής της κύριας πληγείσας κατοικίας, ενώ η εν λόγω ενίσχυση περιορίζεται στο 50% για τις περιπτώσεις δευτερεύουσας κατοικίας, και (γ) οικονομική ενίσχυση 4.500 ευρώ σε άτομα που υπέστησαν αναπηρία (67%) από τραυματισμό στη φυσική καταστροφή.
Παράλληλα, δεν διευκρινίζεται το χρονικό πλαίσιο καταβολής αυτής της βοήθειας υπό τον φόβο -όπως έχει συμβεί και στον παρελθόν- οι δικαιούχοι να βρεθούν «όμηροι» σε γραφειοκρατικές και χρονοβόρες διαδικασίες.
ΤΟ “ΞΕΧΑΣΜΕΝΟ” ΠΟΡΙΣΜΑ
Το 2019 ο καθηγητής Οικολογίας των Πυρκαγιών του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ, Γιόχαν Γκόλνταμερ είχε συντάξει ένα πόρισμα 150 σελίδων για τη πρόληψη και αντιμετώπιση των πυρκαγιών. Το πόρισμα είχε παραλάβει και δώσει στη δημοσιότητα ο τότε πρόεδρος της Βουλής Νίκος Βούτσης.
Στην έκθεση των 150 σελίδων αναφερόταν χαρακτηριστικά ότι στην πρόληψη δασικών πυρκαγιών στη χώρα μας, μετείχαν 45 συναρμόδιοι φορείς χωρίς όμως να μπορούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους.
Σημειώνεται πως ο καθηγητής είχε συναντηθεί τον Ιούλιο του ’19 και με τον νυν πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη. Ο ίδιος δήλωνε τότε πως το πόρισμα αυτό “αποτελεί το προσχέδιο για τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουμε”.
Στο πόρισμα αναφέρεται ως σημαντικό το γεγονός ότι η Δασική Υπηρεσία που είναι τυπικά επιφορτισμένη με τον συντονιστικό ρόλο στον τομέα της πρόληψης αδυνατεί να εκτελέσει πλήρως τα καθήκοντα της λόγω νομικού κενού. Στον τομέα της κατάσβεσης η κατάσταση είναι λίγο καλύτερη, αλλά και εκεί δραστηριοποιούνται πολλοί φορείς, δεκαεπτά στον αριθμό, οι οποίοι υπάγονται σε έξι διαφορετικά υπουργεία και ασκούν 11 διαφορετικές αρμοδιότητες.
Σύμφωνα με το πόρισμα της επιτροπής, σημειωνόταν αύξηση του αριθμού των δασικών πυρκαγιών και των καμένων δασικών εκτάσεων στην Ελλάδα από τη δεκαετία του ’80 και μετά.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι υπάρχει αύξηση του αριθμού των δασικών πυρκαγιών και των καμένων δασικών εκτάσεων στη χώρα από τη δεκαετία του ’80 και μετά, φθάνοντας μάλιστα τα 2.700.000 καμένα στρέμματα κατά τη δραματική χρονιά του 2007 -περίπου πενταπλάσια του μέσου όρου των τελευταίων σαράντα ετών. Επίσης, από τα στατιστικά στοιχεία, που παρουσιάζονται στην έκθεση, προκύπτει ότι 75% των καμένων εκτάσεων είναι από πυρκαγιές που ξεπερνούν τα 10.000 στρέμματα και αντιστοιχούν σε 4% του συνόλου των πυρκαγιών, δείχνοντας ότι υπάρχει σαφώς ένα πρόβλημα μεγάλων δασικών πυρκαγιών.
Καμία πρόληψη και τότε και τώρα
Όσον αφορά τους λόγους για την επιδείνωση του προβλήματος, σύμφωνα με το εν λόγω πόρισμα, σημαντικό ρόλο παίζει η αύξηση της ποσότητας της καύσιμης ύλης, εξαιτίας της εγκατάλειψης της υπαίθρου και της ελλιπούς διαχείρισης των δασών λόγω περιορισμού των διαθέσιμων κονδυλίων, αλλά και η άνευ σχεδιασμού, οικονομική και περιφερειακή ανάπτυξη πολλών περιοχών. Επιπλέον, διαπιστωνόταν αύξηση του κινδύνου εκδήλωσης και εξάπλωσης πυρκαγιών στις παρυφές των αστικών περιοχών, των οικισμών της υπαίθρου, των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και των τουριστικών περιοχών. Τα περιστατικά της τελευταίας δεκαετίας και ιδιαιτέρως η καταστροφική πυρκαγιά στο Μάτι τον Ιούλιο του 2018, καταδεικνύουν ότι η ανθρώπινη ασφάλεια και υγεία, ιδιωτικά και δημόσια αγαθά, καθώς και κρίσιμες υποδομές, βρίσκονται υπό την απειλή τέτοιων καταστροφικών πυρκαγιών, ανέφερε το πόρισμα.
Όπως τονίζεται στο πόρισμα, οι αδυναμίες στο κομμάτι της αποτελεσματικής πρόληψης, μπορούν να αποδοθούν, μεταξύ άλλων, “στην έλλειψη ενιαίου και κοινού σχεδιασμού αντιπυρικής προστασίας, στην απουσία εγκεκριμένων και τεκμηριωμένων τοπικών αντιπυρικών σχεδίων, στη δυσκολία να υιοθετηθεί η χρήση σύγχρονων τεχνολογικών εργαλείων και επιστημονικών μεθόδων στον επιχειρησιακό σχεδιασμό, στην άναρχη και απρογραμμάτιστη δόμηση δασικών εκτάσεων και τη δημιουργία ζωνών μείξης δασών οικισμών γύρω από μεγάλα αστικά και τουριστικά κέντρα. Επίσης, στην περιστασιακή ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση των πολιτών και την αναποτελεσματική οργάνωση του εθελοντισμού, αλλά και στη μεγάλη δυσαρμονία των κονδυλίων που διατίθενται για την πρόληψη σε σχέση με τα πολλαπλάσια κονδύλια που δαπανώνται για την καταστολή των πυρκαγιών”.
Για το θέμα της καταστολής, το πόρισμα της επιτροπής επισημαίνει ότι “τα αυξανόμενα κονδύλια της τελευταίας εικοσαετίας δεν οδήγησαν σε αντίστοιχη αύξηση στην αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα του μηχανισμού”, ενώ “τα επί μέρους προβλήματα αφορούν τόσο τις δυνάμεις και τα μέσα (επίγεια, εναέρια), όσο και τον τρόπο συνεργασίας των φορέων μεταξύ τους”.
Η έκθεση πάντως καθιστά σαφές πως τα κενά υπερβαίνουν τον σχεδιασμό και την χρηματοδότηση και επεκτείνονται στα μέτωπα της εκπαίδευσης και της επιχειρησιακής δράσης.
Οι εμπειρογνώμονες αναφέρουν πως υπάρχει έλλειψη “επαγγελματικής” εκπαίδευσης του προσωπικού εμπλεκόμενων φορέων, η οποία συνοδεύεται από υπερβολική εξάρτηση από τα εναέρια μέσα πυρόσβεσης. Τονίζουν ακόμα ότι η Πυροσβεστική εφαρμόζει σε δασικές πυρκαγιές πρακτικές που κανονικά είναι χρήσιμες σε αστικές φωτιές.
Προτάσεις
Η επιτροπή είχε προτείνει την αντιμετώπιση των πυρκαγιών από την πολιτεία “ενιαία, μέσα από ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό πλαίσιο διαχείρισης των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου, και όχι με μεμονωμένες και ασύνδετες υπηρεσίες και δράσεις πρόληψης ή καταστολής. Ο συνολικός και ενιαίος σχεδιασμός θα πρέπει να αφορά την πρόληψη και καταστολή των πυρκαγιών, καθώς και την αποκατάσταση των καμένων εκτάσεων σε μία λυσιτελή διαδικασία με σκοπό την ενίσχυση της ανθεκτικότητας όλων των παραγόντων που πρέπει να προστατευτούν (κοινωνία, οικονομία, περιβάλλον). Είναι ανάγκη να αξιοποιούνται οι νομοθετικές προβλέψεις, με την ενσωμάτωσή τους στον επιχειρησιακό σχεδιασμό στο πλαίσιο ενός ενιαίου εθνικού σχεδίου προστασίας και ασφάλειας από τις πυρκαγιές δασών και υπαίθρου. Η αντιμετώπιση όλων των παραπάνω ζητημάτων θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ενός επιστημονικού, συμβουλευτικού και συντονιστικού οργανισμού για τη συστηματική οργάνωση της διαχείρισης των Πυρκαγιών Δασών και Υπαίθρου (ΟΔΙΠΥ) σε εθνικό επίπεδο. Ο οργανισμός αυτός θα πρέπει να λειτουργεί επιτελικά και συνεργατικά με τους άλλους αρμόδιους φορείς έχοντας ρόλο συμβουλευτικό, συντονιστικό και επιτελικό σε θέματα διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών στη χώρα και την αποστολή να σχεδιάζει, να παρακολουθεί και να δίνει ρυθμό στο επιχειρησιακό έργο της διαχείρισης των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου”.
Οι επιστήμονες της έκθεσης έκαναν σαφές ότι “χωρίς έναν τέτοιο μηχανισμό δεν θα είναι δυνατό να επιτευχθεί, ούτε η συνεχής και ουσιαστική προσπάθεια για την πρόληψη, ούτε το απαραίτητο κλίμα και πνεύμα συνεργασίας ανάμεσα στους εμπλεκόμενους φορείς”.
Οι προτάσεις του πορίσματος Γκόλνταμερ για τον ΟΔΙΠΥ:
- Δημιουργία του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης πυρκαγιών δασών και υπαίθρου που θα περιλάβει τον ενιαίο και κοινό σχεδιασμό μέτρων και δράσεων διαχείρισης των πυρκαγιών σε όλα τα επίπεδα διοίκησης με τη συμμετοχή και συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων.
- Αναθεώρηση της διάρκειας και της έναρξης-λήξης αντιπυρικής περιόδου σύμφωνα με τα διαθέσιμα στατιστικά δεδομένα και τις προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή.
- Δημιουργία ενός επιστημονικά τεκμηριωμένου εθνικού συστήματος εκτίμησης κινδύνου δασικών πυρκαγιών.
- Εξισορρόπηση της σχέσης και εξορθολογισμός των δαπανών μεταξύ πρόληψης και καταστολής των δασικών πυρκαγιών.
- Αξιοποίηση της χρήσης όλων των πόρων βάσει κεντρικού σχεδιασμού και με έμφαση στη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας του συστήματος της δασοπυρόσβεσης.
- Διενέργεια κοινών ετήσιων και περιοδικών ασκήσεων μεταξύ των εμπλεκόμενων υπηρεσιών για εξοικείωση των συμμετεχόντων όσον αφορά ρόλους και διαδικασίες (ειδικότερα με τους κανόνες εμπλοκής), για εκπαιδευτικούς σκοπούς (στο πλαίσιο πιστοποιημένης εκπαίδευσης) και για αξιολόγηση της ετοιμότητας των εμπλεκόμενων φορέων.
- Σε συνεργασία με την ΓΓΠΠ (ΕΥΔΕΑ), ανάπτυξη ενοποιημένου και κοινού συστήματος διοίκησης περιστατικών καταστολής των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου (NIMS/ICS) βασισμένο στις αρχές της επιχειρησιακής συνεργασίας, τη διάθεση και την αξιοποίηση των πόρων και των δυνατοτήτων (υπηρεσιών) όλων των εμπλεκόμενων φορέων.
- Ανάπτυξη κεντρικού συστήματος αναφοράς ημερήσιας ετοιμότητας (αντιπυρική περίοδος) των εμπλεκόμενων φορέων σε θέματα αντιπυρικής προστασίας και συστήματος καταγραφής και χαρτογράφησης χρηματοδοτούμενων έργων πρόληψης (π.χ. ΟΤΑ).
- Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού με σκοπό την καλλιέργεια της αντίληψης ασφάλειας (από τις πυρκαγιές) και την ενίσχυση της εθελοντικής συμμετοχής των πολιτών στον κύκλο διαχείρισης των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου.
Επιπλέον, μερικές ακόμα προτάσεις του πορίσματος ήταν:
- Τάχιστη ολοκλήρωση της διαδικασίας κατάρτισης και θεσμοθέτησης των δασικών χαρτών και του δασολογίου και ανάκληση των ρυθμίσεων που περιλαμβάνονται στους ψηφισμένους νόμους (Ν.4280/2014 και Ν.4315/2014), οι οποίοι αυξάνουν την ένταση και τον αριθμό των χρήσεων που επιτρέπονται στα ελληνικά δάση.
- Άμεση επίλυση των χρόνιων προβλημάτων και τροποποίηση της δασικής νομοθεσίας όσον αφορά την αλλαγή χρήσης γης των εκτάσεων που χαρακτηρίσθηκαν ως ΑΔ (δασωθέντες αγροί) στο κτηματολόγιο, ώστε να μειωθεί η συνέχεια και το φορτίο της καύσιμης ύλης.
- Τροποποίηση της νομοθεσίας αναφορικά με τη διαδικασία αδειοδότησης για παρεμβάσεις στη φυσική βλάστηση εντός ιδιοκτησιών (γηπέδων, οικοπέδων κ.λπ.).
- Συμβολή των ΟΤΑ στη δημιουργία μιας κεντρικής και ενιαίας βάσης δεδομένων Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος (ΟΠΣ) Πολιτικής Προστασίας με τα μέσα, εργαλεία και προσωπικό όλων των εμπλεκόμενων φορέων που διατίθενται για επιχειρησιακή χρήση στη διαχείριση των πυρκαγιών.
- Νομοθετική ρύθμιση για την εκπόνηση από τους ΟΤΑ ολοκληρωμένων τοπικών σχεδίων αντιπυρικής προστασίας σε επίπεδο δημοτικού διαμερίσματος και των πολεοδομικών τους συγκροτημάτων.
Η ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΑΥΞΑΝΕΙ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ
Σε μια πρόσφατη συνέντευξη του ο καθηγητής Γιόχαν Γκέοργκ Γκολντάμερ στην DW τόνιζε πως ο αυξημένος κίνδυνος δασικών πυρκαγιών δεν οφείλεται όμως μόνο στην κλιματική αλλαγή.
Ειδικότερα στην περιοχή της Μεσογείου, το τοπίο έχει αλλάξει δραματικά σε πολλά μέρη ως αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης φυγής από την ύπαιθρο με μοιραίες συνέπειες.
Απαντώντας στο γιατί οι περιοχές που δεν φροντίζονται, αυξάνουν τον κίνδυνο πυρκαγιάς, έλεγε:
“Στα Βαλκάνια, την Ελλάδα και την Τουρκία η αστυφιλία συνεχίζεται ακάθεκτη. Η νέα γενιά μετακομίζει στις πόλεις για να βρει δουλειά και καλύτερη ποιότητα ζωής εκεί. Με τους νέους να απομακρύνονται, οι αγροτικές περιοχές γερνάνε. Τα χωριά και οι παλιοί οικισμοί σιγά-σιγά εξαφανίζονται. Αυτό σημαίνει ότι η παραδοσιακά πολύ εντατική χρήση της γης θα πάψει να υπάρχει εκεί. Στη γη που δεν καλλιεργείται, σταδιακά εμφανίζονται αγριόχορτα, θάμνοι, μεμονωμένα δέντρα και τέλος δάση, τα οποία παρέχουν στη φωτιά περισσότερη τροφή από τις εντατικά καλλιεργούμενες γεωργικές περιοχές ή βοσκότοπους. Εάν κάποιος θέλει να κάνει κάτι ενάντια στον κίνδυνο αύξησης των πυρκαγιών, θα πρέπει να εστίασει στη νότια Ευρώπη, στα μέτρα που αντισταθμίζουν την έξοδο από τις αγροτικές περιοχές”.
Στην Πορτογαλία, για παράδειγμα, τα ταχέως αναπτυσσόμενα είδη δέντρων καλλιεργούνται σε μεγάλες εκτάσεις για παραγωγή χαρτοπολτού και ξύλου. Είναι πεύκα και ευκάλυπτος, τα οποία κινδυνεύουν ιδιαίτερα επειδή είναι πολύ εύφλεκτα, σε αντίθεση με τους παραδοσιακούς ελαιώνες ή τις βελανιδιές. Στην Τουρκία, αναδασωμένες περιοχές με πεύκο καίγονται αυτή τη στιγμή. Οι πυρκαγιές σε αυτά τα δάση είναι πολύ δύσκολο να καταπολεμηθούν. Με ισχυρούς, ξηρούς ανέμους είναι μερικές φορές αδύνατο να σταματήσει μια φωτιά”
Τα φυσικά δάση κινδυνεύουν υπερβολικά
Είναι τα “φυσικά” δάση πιο ανθεκτικά σε ακραίες καιρικές συνθήκες και τη φωτιά;
“Σε ένα ανέγγιχτο δάσος υπάρχει μεγάλη ποικιλία ιθαγενών φυτών και εντόμων αλλά και πολύ νεκρό ξύλο. Σε περίπτωση καύσωνα ή πυρκαγιών, ένα τέτοιο δάσος κινδυνεύει εξαιρετικά. Προκειμένου να καταστούν τα δάση λιγότερο ευαίσθητα στη φωτιά, θα πρέπει να σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε η φωτιά να βρίσκει λιγότερη τροφή εκεί και επομένως να μπορεί να ελεγχθεί ευκολότερα. Αυτό είναι δυνατό πάνω απ όλα μέσω της εντατικής γεωργίας και της ελεγχόμενης βοσκής στα δάση” απαντά ο Γιόχαν Γκέοργκ Γκολντάμερ στη Deutsche Welle.
ΕΝΑ ΚΡΑΤΟΣ ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ
Οποιαδήποτε επίκληση της κλιματικής κρίσης από κυβερνητικούς αξιωματούχους ως δικαιολογία ή έστω ως ψευτοαπάντηση για το απόλυτο χάος που έκαψε όλη τη βορειοανατολική Αττική δεν θα είναι απλά προσχηματική. Θα είναι βαριά υποκριτική. Το μέγεθος της υποκρισίας αποκαλύπτεται σε όλο του το μεγαλείο από τα στοιχεία της έκθεσης του Ινστιτούτου ΕΝΑ για την απορρόφηση των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης για την πολιτική προστασία.
Μέσα σε τρία χρόνια από την υποβολή του φακέλου για το Ταμείο Ανάκαμψης έχουν δαπανηθεί για έργα πολιτικής προστασίας μόλις 5,34 εκατ. ευρώ από τον συνολικό προϋπολογισμό 556 εκατ. ευρώ. Το 1% της απορρόφησης για την πολιτική προστασία μιλάει από μόνο τους και δεν χρειάζεται καν να υπενθυμίσει κανείς τη στάση της κυβέρνησης απέναντι στους εποχικούς πυροσβέστες, τις τεράστιες ελλείψεις λόγω της μη ανανέωσης συμβασιούχων πυροσβεστών κλπ.
Με λίγα λόγια, εδώ δεν μιλάμε για «βιβλική» καταστροφή, αλλά για προμελετημένο έγκλημα και ουρανομήκη αδιαφορία. Μιλάμε για προτεραιότητες και για πολιτικές επιλογές. Και εκ του αποτελέσματος, η θωράκιση της χώρας απέναντι στις πυρκαγιές δεν ήταν μία από αυτές για την κυβέρνηση του κ. Μητσοτάκη, που επί των ημερών του μετρά σχεδόν ένα εκατομμύριο στρέμματα σε στάχτη, κατέχοντας αρνητικό ρεκόρ που θα ζήλευε ίσως ο Νέρωνας.
Το μόνο ίσως πιο εξοργιστικό από την εγκληματική αδιαφορία, το ξεχαρβάλωμα του κρατικού μηχανισμού και τον χαοτικό επιχειρησιακό συντονισμό των «αρίστων», είναι η σπουδή τους για προπαγάνδα την ώρα της καταστροφής.
Με πληροφορίες από: Χρήστος Δεμέτης | news247.gr. Νίκος Ανδριόπουλος | dnews.gr