Για πολλούς ο Ολυμπισμός είναι η φιλοσοφία η οποία αποσκοπεί στην καλλιέργεια υγιών ηθικών αξιών. Για άλλους, όμως, το αθλητικό ιδεώδες χάθηκε στον βωμό του ανταγωνισμού και η κατάργηση των Ολυμπιακών Αγώνων αποτελεί μονόδρομο.
«Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να αντιταχθεί κανείς στους Ολυμπιακούς Αγώνες όπως τους ξέρουμε«, υποστηρίζει ο Μπράιαν Μάρτιν, ομότιμο καθηγητή Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Wollongong.
Ο ίδιος παραθέτει τους δέκα σημαντικότερους λόγους για τους οποίους οι Ολυμπιακοί Αγώνες πρέπει να πάψουν να είναι η… γιορτή του αθλητισμού.
Οπως επισημαίνει ο καθηγητής, τα στοιχεία που επικαλείται βασίζονται σε διάφορες μελέτες που έχουν γίνει και η αρνητική κριτική δεν αφορά φυσικά τους αθλητές, αλλά τις κυβερνήσεις που εμπορευματοποιήσαν του Αγώνες.
«Υπάρχουν τόσο μεγάλα προβλήματα με τους Ολυμπιακούς Αγώνες, που θα ήταν καλύτερο να τους καταργήσουμε εντελώς», τονίζει ο Μπράιαν Μάρτιν.
1. Εθνικισμός
Οι Αγώνες αποτελούν… αρένα για την πολιτική εξουσία. Οι Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο χρησιμοποιήθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς για να ενισχύσει το κύρος του. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ ηγήθηκε του μποϊκοτάζ των Αγώνων της Μόσχας το 1980 για να διαμαρτυρηθεί για τη σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν. Η σοβιετική κυβέρνηση προχώρησε σε μποϊκοτάζ των Αγώνων του 1984 στο Λος Άντζελες κυρίως ως αντίποινα για το μποϊκοτάζ του 1980.
Η συνήθης ρητορική είναι ότι αθλητισμός και πολιτική δεν αναμειγνύονται, αλλά στην πραγματικότητα οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν εξαρχής… πολιτικοί.
Η πολιτική εμπλέκεται στις αποφάσεις σχετικά με τη φιλοξενία των Αγώνων και το ποιες χώρες μπορούν να συμμετάσχουν.
Τα μποϊκοτάζ των Αγώνων χρησιμοποιούνται για την άσκηση πολιτικής πίεσης.
Στους Ολυμπιακούς Αγώνες, ο ανταγωνισμός μεταξύ αθλητών μετατρέπεται σε ανταγωνισμό μεταξύ κρατών. Οι αθλητές δεν μπορούν να συμμετάσχουν αν η χώρα τους δεν συμμετέχει. Οι νίκες ατόμων και ομάδων αντιμετωπίζονται ως εθνικές νίκες, συμβολίζονται με σημαίες και ύμνους και μεταδίδονται σε όλο τον κόσμο. Η κάλυψη από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σε κάθε χώρα συχνά δεν είναι αντικειμενική, κάτι που αντανακλά και ενισχύει τον εθνικισμό.
Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ), ένας άκρως αντιδημοκρατικός οργανισμός, αποτελείται από εκπροσώπους των χωρών μελών. Η φιλοξενία των Αγώνων θεωρείται ευκαιρία για την προώθηση του εθνικού κύρους. Κράτη όλων των πολιτικών αποχρώσεων – φιλελεύθερα δημοκρατικά, κομμουνιστικά, φασιστικά, στρατιωτικά – έχουν αγκαλιάσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες, γεγονός που υποδηλώνει την έλλειψη ενός ηθικού πυρήνα στους Αγώνες. Η ΔΟΕ επιδίωξε τη συμμετοχή όλων των κρατών, χωρίς να εφαρμόσει κανένα πρότυπο.
2. Εμπορευματοποίηση
Τα επιχειρηματικά συμφέροντα διεισδύουν στους Ολυμπιακούς Αγώνες μέσω των χορηγιών, ενώ γίνεται χρήση των αθλητών για εμπορικούς σκοπούς. Τα μέσα ενημέρωσης πλασάρουν τους Αγώνες ως ένα εντυπωσιακά μεγάλο θέαμα, προωθώντας τον επαγγελματισμό που συνδέεται με την εμπορευματοποίηση.
Οι αθλητές εξαργυρώνουν προσοδοφόρες χορηγίες. Η αθλητική επιτυχία γίνεται μέσο πώλησης προϊόντων. Τα χρυσά μετάλλια μετατρέπονται σε σκαλοπάτι για τους αθλητές και τους χορηγούς να βγάλουν χρήματα. Η εμπορευματοποίηση και ο εθνικισμός έχουν μετατρέψει σταδιακά τους Ολυμπιακούς Αγώνες σε μια επιχείρηση μόνο για αθλητές πλήρους απασχόλησης, επαγγελματίες.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν μετατραπεί σε μια μεγάλη επιχείρηση κυρίως μέσω της τηλεόρασης. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης χρησιμοποιούν τον αθλητισμό για να πουλήσουν προγράμματα στους διαφημιστές. Οι Αγώνες, ως «το απόλυτο αθλητικό γεγονός», βοηθά τους εμπόρους να προσεγγίσουν ένα μεγαλύτερο κοινό.
Μέσω των τεράστιων τηλεοπτικών εσόδων, η ίδια η ΔΟΕ έχει γίνει μια μεγάλη εμπορική επιχείρηση, που λειτουργεί σαν πολυεθνική εταιρεία. Οι αποφάσεις της υπαγορεύονται όλο και περισσότερο από… τις ροές χρήματος.
3. Ανταγωνισμός
Οι Αγώνες είναι ανταγωνιστικοί. Αυτό σημαίνει ότι οι περισσότεροι αθλητές είναι τελικά χαμένοι. Η προσοχή επικεντρώνεται σε λίγους, στους νικητές, ενώ υπάρχουν πολύ περισσότεροι που προσπαθούν για χρόνια αλλά αποτυγχάνουν, μερικές φορές λόγω κακής τύχης ή των μηχανορραφιών των αθλητικών φορέων. Σε κάθε περίπτωση, η φύση του ανταγωνισμού σε διεθνές επίπεδο σημαίνει ότι μόνο λίγοι θα χαμογελάσουν στο τέλος…
Ο ανταγωνισμός με υψηλό διακύβευμα – ολυμπιακά μετάλλια – σημαίνει ότι ο στόχος γίνεται η νίκη με κάθε κόστος. Η πίεση για τη νίκη ενθαρρύνει την παράνομη χρήση αναβολικών, τη μυστικότητα στις τεχνικές προπόνησης, τις προσπάθειες ψυχολογικής χειραγώγησης των αντιπάλων, καθώς και την προπόνηση ή τον αγώνα ενώ υπάρχει τραυματισμός.
Ο αθλητισμός μπορεί να είναι ωφέλιμος, τόσο σωματικά όσο και ψυχικά, για σχεδόν όλους στην κοινότητα. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο όταν ο πρωταρχικός στόχος είναι η συμμετοχή και όχι η νίκη.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι αγώνες ελίτ μεταξύ αθλητών και μεταξύ κρατών. Η εμμονή με την ολυμπιακή επιτυχία υπονομεύει τον στόχο του συνεργατικού, συμμετοχικού αθλητισμού.
4. Ανδρική κυριαρχία
Από την αρχή των Ολυμπιακών Αγώνων, συμμετείχαν περισσότεροι άνδρες αθλητές (ή και προπονητές) από ό,τι γυναίκες. Οι γυναίκες αθλήτριες έχουν λάβει λιγότερη χρηματοδότηση και έχουν λιγότερα ολυμπιακά αθλήματα στα οποία μπορούν να αγωνιστούν. Πολλές εθνικές ολυμπιακές επιτροπές δεν έχουν καθόλου γυναίκες μέλη και δεν στέλνουν γυναίκες στους Αγώνες.
Τα αγωνίσματα που περιλαμβάνονται στους Αγώνες είναι κυρίως αυτά που δίνουν πλεονέκτημα στους άνδρες, κυρίως αθλήματα που δίνουν έμφαση στη δύναμη και την ταχύτητα.
Για παράδειγμα, τα περισσότερα αγωνίσματα τρεξίματος και κολύμβησης τελειώνουν μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα ή λεπτά. Οι γυναίκες είναι πολύ πιο κοντά, αν όχι ανώτερες από τους άνδρες, σε αγωνίσματα υπεραντοχής, όπως η μαραθώνια κολύμβηση, αλλά στους Ολυμπιακούς Αγώνες κυριαρχούν τα μικρότερα – σε χρόνο – αγωνίσματα.
Ομοίως, τα αγωνίσματα που δίνουν έμφαση στην ακρίβεια και την ικανότητα και όχι στη δύναμη θα έδιναν στις γυναίκες περισσότερες πιθανότητες.
Θα μπορούσε να επιλεγούν ή να σχεδιαστούν αγωνίσματα που θα έδιναν στις γυναίκες ίσες πιθανότητες να κερδίσουν σε άμεσο ανταγωνισμό με τους άνδρες, αλλά αυτό είναι κάτι που δεν έχει εξεταστεί ποτέ.
Αντ’ αυτού, οι γυναίκες πρέπει να προσαρμοστούν στα ανδρικά αθλήματα.
Αυτό επίσης συμβάλλει στη διατήρηση της έμφασης στον ανταγωνισμό και όχι στη συνεργασία.
Η κυριαρχία των ανδρών στο ολυμπιακό κίνημα αντανακλά και ενισχύει την κυριαρχία των ανδρών στα αθλήματα που τραβούν τη μεγαλύτερη προσοχή στις περισσότερες χώρες του κόσμου.
5. Ρατσισμός
Οι Αγώνες δημιουργήθηκαν από τις ευρωπαϊκές ελίτ και βασίστηκαν στα δυτικά αθλήματα. Μέσω της παγκόσμιας δημοσιότητας των Ολυμπιακών Αγώνων και του ανταγωνισμού για εθνική δόξα, όλο και περισσότερα από αυτά τα αθλήματα υιοθετήθηκαν από χώρες όπου δεν είχαν λαϊκή απήχηση.
Πολλές μη δυτικές χώρες έχουν μακρά ιστορία σε αθλήματα και παιχνίδια που δεν ταιριάζουν με το δυτικό μοντέλο. Αυτές οι παραδόσεις έχουν «βυθιστεί». Η ΔΟΕ κυριαρχείται από τις δυτικές απόψεις για τον αθλητισμό και φαίνεται να μην λαμβάνει υπόψη της τις μη δυτικές παραδόσεις.
6. Βία
Πολλά αθλήματα, όπως η πυγμαχία, η τοξοβολία και το ακόντιο, έχουν ως πρότυπο τις …. πολεμικές δεξιότητες. Ορισμένα αθλήματα ενέχουν και τα ίδια βία, συμπεριλαμβανομένου και του μπάσκετ. Ο έντονος ανταγωνισμός και ο οπαδισμός που συχνά επικρατούν σε κάποια αθλήματα, προκαλούν επιθετικότητα. Σε αρκετές περιπτώσεις, αθλητικές εκδηλώσεις αποτέλεσαν το έναυσμα για πραγματικούς πολέμους. Σε γενικές γραμμές, τα ανταγωνιστικά αθλήματα αντανακλούν αντί να μειώνουν τη βία στην υπόλοιπη κοινωνία.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες δημιουργήθηκαν για να προάγουν την ειρήνη και την αρμονία. Αντ’ αυτού, απλώς παρείχαν ένα ακόμη πεδίο για τη συνέχιση της βίας τόσο μεταξύ ατόμων όσο και μεταξύ κρατών. Η ανάθεση των Αγώνων του 1896 στην Αθήνα τόνωσε τον ελληνικό εθνικισμό, οδηγώντας σε πόλεμο με την Τουρκία το 1897.
7. Διασημότητες
Οι Αγώνες καλλιεργούν μια κουλτούρα διασημοτήτων. Οι θεατές ταυτίζονται με τους νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων και τους ηρωοποιούν. Ωστόσο, ο συνδυασμός των εξειδικευμένων αγωνισμάτων και η πριμοδότηση της νίκης σημαίνει ότι οι Ολυμπιονίκες συχνά δεν αποτελούν τα… κατάλληλα πρότυπα. Μπορεί να αναπτύσσουν ορισμένες δεξιότητες και δυνάμεις εις βάρος της καλής υγείας, ή να επιδιώκουν την προσωπική τους επιτυχία περισσότερο από το να αγωνίζονται δίκαια ή να βοηθούν τους άλλους.
Αυτό δεν είναι σφάλμα των αθλητών, αλλά σύμπτωμα ενός ανταγωνισμού της ελίτ, όπου τα φώτα των μέσων ενημέρωσης πέφτουν στους νικητές, οι οποίοι μετατρέπονται σε σύμβολο εθνικής επιτυχίας.
8. Τεχνολογία
Οι αθλητές ολυμπιακού επιπέδου έχουν ως… συμμάχους την επιστήμη και την τεχνολογία, όσον αφορά τον εξοπλισμό, την προπόνηση, την ψυχολογία και τα φάρμακα (νόμιμα και παράνομα).
Στην ποδηλασία, για παράδειγμα, η νίκη πηγαίνει τόσο στο πιο γρήγορο ποδήλατο όσο και στον καλύτερο ποδηλάτη. Τα σώματα αντιμετωπίζονται ως μηχανές, ως μέσο για τον στόχο της νίκης.
Η αυξημένη επιρροή της τεχνολογίας σημαίνει ότι αθλητές και χώρες που δεν διαθέτουν τις ίδιες δυνατότητες μειονεκτούν, δημιουργώντας μια άλλη διάσταση στον ρατσισμό.
Θα μπορούσαν να ληφθούν μέτρα για να ξεπεραστεί αυτό, για παράδειγμα με την τυχαία ανάθεση εξοπλισμού σε διαγωνιζόμενους, αλλά αυτό δεν θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των κυβερνήσεων με τεχνολογικό πλεονέκτημα.
9. Από το γήπεδο… στον χώρο εργασίας
Υπό το πρόσχημα της απόλαυσης και της υποστήριξης της αγαπημένης ομάδας ή του αγαπημένου αθλητή, οι θεατές πείθονται ότι η ζωή είναι ένας ανταγωνισμός, ότι οι κανόνες είναι δίκαιοι, ότι οι καλύτερες ανταμοιβές πηγαίνουν στους νικητές και ότι οι ηττημένοι θα πρέπει να… κατηγορούν τον εαυτό τους.
Αυτές οι πεποιθήσεις είναι βολικές για να κρατούν τους εργαζόμενους στον… σωστό δρόμο. Λόγω των ομοιοτήτων μεταξύ του ανταγωνιστικού αθλητισμού και των ανταγωνιστικών επιχειρήσεων, οι αθλητικές μεταφορές («ισότιμος αγωνιστικός χώρος», «βαθμολογία») είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες σε μη αθλητικούς χώρους.
10. Καταστολή
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι χώροι μειωμένων πολιτικών ελευθεριών.
Λόγω του τεράστιου κοινού και της συμβολικής αξίας των Ολυμπιακών Αγώνων, διάφορες ομάδες προσπαθούν να προβάλουν την άποψή τους μέσω της διατάραξης των Αγώνων, γεγονός που καθιστά αναγκαία την ύπαρξη ειδικών νόμων και αστυνόμευσης για την αποτροπή της. Οι τρομοκράτες χρησιμοποίησαν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου το 1972 ως σκηνικό. Καθώς το διακύβευμα γίνεται μεγαλύτερο, το ίδιο συμβαίνει και με τον έλεγχο της δυνατότητας διαφωνίας…