Όταν στην Ελλάδα ξεκινούσε η λεγόμενη οικονομική κρίση (στην πραγματικότητα η οικονομική επίθεση προς τα οικονομικά μεσαία και χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα του πληθυσμού), μια «νέα» λέξη καταλάμβανε όλο και περισσότερο χώρο στη κοινωνική αφήγηση και κριτική – η λέξη «νεοφιλελευθερισμός».
Συχνά διαβάζουμε (κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) σχόλια και κριτικές προς διάφορους απολογητές του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος, όπου η κατάληξη τους είναι να τους αποκαλούν «νεοφιλελέδες». Πόσοι άνθρωποι όμως γνωρίζουν ποιες είναι οι οικονομικές προτάσεις του νεοφιλελευθερισμού; Ποιοι ήταν οι εμπνευστές του; Πώς και με ποια μέσα προσπάθησαν να τον εφαρμόσουν;
Ο πατέρας του φιλελευθερισμού Μίλτον Φρίντμαν, οι θεωρίες του, και η οικονομική σχολή του Σικάγου
Τη δεκαετία του 1950, το Οικονομικό Πανεπιστήμιο του Σικάγου δεν θεωρούταν απλώς μια πανεπιστημιακή σχολή, αλλά και μια σχολή σκέψης. Ο σκοπός δεν ήταν μόνο η διδασκαλία των φοιτητών, αλλά η ισχυροποίηση της σχολής ώστε οι ιδέες της να πολεμήσουν τις ιδέες του οικονομολόγου Τζον Μέιναρντ Κέινς που κυριαρχούσαν τότε με τη μικτή οικονομία, που είχε προτείνει ο Κέϊνς μετά τη μεγάλη οικονομική κρίση του 1929.
Ο Μίλτον Φρίντμαν και ο μέντορας του, ο Αυστριακός καθηγητής Φρίντριχ φον Χάγεκ, ίδρυσαν την εταιρεία του «Μον Πελερέν», μια λέσχη Οικονομολόγων της ελεύθερης αγοράς με ρητό στόχο την καταπολέμηση των ιδεών του Κέινς και του ρυθμισμένου καπιταλισμού. Το δημοφιλές βιβλίο του Φρίντμαν με τίτλο Καπιταλισμός και Ελευθερία, έγινε το βασικό εγχειρίδιο της παγκόσμιας ελεύθερης αγοράς και σ’ αυτό στηρίχτηκαν τα οικονομικά προγράμματα όλων των νεοσυντηρητικών-νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων και δικτατοριών στον δυτικό κόσμο από το 1970 και μετά.
Ειδικότερα, οπουδήποτε είχαν την εξουσία ακροδεξιές στρατιωτικές δικτατορίες, η παρουσία του πανεπιστημίου του Σικάγου και της σχολής του Φρίντμαν ήταν πανταχού παρούσα.
Η δικτατορία της ελεύθερης αγοράς
Σύμφωνα με τη θεωρία του Φρίντμαν: Οι Κυβερνήσεις πρέπει να καταργούν όλους τους φορολογικούς και εργασιακούς κανόνες και ρυθμίσεις προς όφελος των ιδιωτικών επιχειρήσεων, χωρίς να επιχειρούν και να εγείρουν ζητήματα μονοπώλησης της αγοράς μέσα από κρατικές εταιρίες κοινής ωφελείας (π.χ. ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΥΔΑΠ) , δηλαδή πρέπει να ιδιωτικοποιούν τη δημόσια περιουσία.
Οι τιμές και οι μισθοί να καθορίζονται μόνο από την αγορά και όχι μέσα από συνδικαλιστικό διάλογο και κρατικές εγγυήσεις για τη διαφύλαξη τους. Δεν πρέπει να υπάρχουν εγγυημένοι κατώτατοι μισθοί. Επίσης, πρέπει να ιδιωτικοποιηθεί η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τα συνταξιοδοτικά ταμεία και η δωρεάν παιδεία.
Ειδικότερα η παιδεία, για τον Φρίντμαν, και η έννοια του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος «βρομούσαν» σοσιαλισμό. Ϊσως τώρα καταλαβαίνετε καλύτερα την αγωνιώδη προσπάθεια της νεοφιλελεύθερης κυβέρνηση της Ν.Δ. να αναθεωρήσει το άρθρο 16 του συντάγματος για την δημιουργία ιδιωτικών Πανεπιστημίων στην Ελλάδα.
Τέλος, η γενικότερη άποψη του για το ρόλο του κράτους ήταν ότι αυτό πρέπει να περιορίζεται μόνο: «στην προστασία της ελευθερίας μας τόσο από τους εχθρούς εκτός των πυλών όσο και από τους συμπολίτες μας: στη διατήρηση του νόμου και της τάξης, στην επιβολή της εφαρμογής των ιδιωτικών συμφωνιών, στην προώθηση των ανταγωνιστικών αγορών».
Με άλλα λόγια, το κράτος πρέπει μόνο να διατηρεί τη συντήρηση της αστυνομίας και του στρατού – οτιδήποτε άλλο: «είναι μια άδικη παρέμβαση εναντίον της ελεύθερης αγοράς» .
Ο Φρίντμαν δεν ήταν ένας οποιοσδήποτε καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Σικάγου. Ήταν ένας γκουρού, Δεν είχε μαθητές, αλλά πιστούς. Φοιτητές έτρεχαν στα σεμινάρια και μετά, με το ζήλο των νεοφώτιστων, σκορπίζονταν σε διάφορα μέρη του κόσμου για να εφαρμόσουν τις θεωρίες του σε συνεργασία με τις αντίστοιχες κυβερνήσεις ή δικατορίες.
Τη δεκαετία του ’70, στη Λατινική Αμερική, όποια χούντα και να σήκωνες, θα έβρισκες από κάτω «τα παιδιά απ’ το Σικάγο», όπως τα ονόμαζαν, τοποθετημένα μάλιστα σε καίριες θέσεις: υπουργοί, υφυπουργοί, καθηγητές στα πανεπιστήμια κλπ. Οι χούντες αυτές δεν εφάρμοσαν απλώς τα οικονομικά προγράμματα του Φρίντμαν, αλλά εγκαθιδρύθηκαν ακριβώς για το λόγο αυτό: για να τα εφαρμόσουν, ώστε να «λάμψει» ο καπιταλισμός της καταστροφής ή η «ελευθερία της αγοράς», όπως αρέσκονταν να τον χαρακτηρίζουν.
Η πιο γνωστή συνεισφορά τους ήταν στον Πινοσέτ στη Χιλή. Στη δεκαετία του ’50 και ’60 η θεωρία του δεν είχε ζήτηση, αλλά όταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανησύχησε από τις εθνικοποιήσεις των ορυχείων χαλκού στη Χιλή που έκανε ο νεοεκλεγείς σοσιαλιστής πρόεδρος της, Σαλβαδόρ Αλιέντε, και φοβούμενη μήπως το μοντέλο αυτό αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση για άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής που βρίσκονταν στο υπογάστριο των ΗΠΑ, αποφάσισε την ανατροπή του Αλιέντε και το μετασχηματισμό της οικονομίας της Χιλής το 1973.
Οι Αμερικανοί απευθύνθηκαν στον Φρίντμαν, ο οποίος τους συμβούλευσε ότι όλα έπρεπε να γίνουν πολύ γρήγορα, προτού προλάβει να αντιδράσει ο κόσμος.
Μέσα σε 4 μέρες 3.200 άτομα εκτελέστηκαν 80.000 φυλακίστηκαν και 200.000 εγκατέλειψαν τη Χιλή για πολιτικούς λόγους.
Χιλιάδες άνθρωποι εκτελέστηκαν, βασανίστηκαν και βρέθηκαν στη φυλακή προκειμένου οι τιμές των προϊόντων να είναι ελεύθερες!
Ήταν ένα σωματικό και ψυχολογικό σοκ για τους Χιλιανούς για να μπορέσουν στη συνέχεια τα «Παιδιά του Σικάγου» να εφαρμόσουν τη θεραπεία του οικονομικού σοκ και να επαναφέρουν τη Χιλή στο «σωστό» δρόμο των ελεύθερων αγορών, μακριά από τα «μιάσματα» των κρατικοποιήσεων του εθνικού της πλούτου.
Το δόγμα του σοκ
Για να προελάσουν οι ελεύθερες αγορές κάποια κοινωνία πρέπει να έχει υποστεί ένα δυνατό «σοκ». Από μια φυσική καταστροφή, όπως για παράδειγμα το τσουνάμι στην Ασία το 2004 ή ο τυφώνας Κατρίνα στη Νέα Ορλεάνη των ΗΠΑ το 2005, Ακόμη, μια χρηματιστηριακή κρίση, μια προ των πυλών χρεοκοπία κράτους ( Κίνα 1989, Πολωνία 1991, Αργεντινή 2001, Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία 2011),
Και πριν η σοκαρισμένη κοινωνία προλάβει να συνειδητοποιήσει τι της έχει συμβεί και να σκεφτεί πώς να αντιμετωπίσει την κατάσταση, έρχονται οι «σωτήρες» να τη γλιτώσουν. Όπως πολύ καλά κατάλαβαν οι βετεράνοι της ιδιωτικοποίησης, σε περιόδους κρίσης , οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να εκχωρήσουν ένα πολύ μεγάλο μέρος της εξουσίας σε όποιον διατείνεται ότι διαθέτει μια μαγική θεραπεία. Με αυτό τον τρόπο, δηλαδή υπό την επίδραση του σοκ, με υποσχέσεις για προσωρινές θυσίες που θα τις διαδέχονταν μελλοντικές καλύτερες μέρες.
Η καταστολή στην υπηρεσία της “Ελεύθερης Αγοράς”
Δεν υπάρχει τρόπος να κυβερνώνται οι άνθρωποι χωρίς τη θέληση τους. Όπως δεν υπάρχει ήπιος και ευγενικός τρόπος να θέσεις μια χώρα υπό κατοχή παρά τη θέληση των κατοίκων της, έτσι δεν υπάρχει ειρηνικός τρόπος για να στερήσεις από εκατομμύρια ανθρώπους όσα χρειάζονται για να ζουν με αξιοπρέπεια.
Στις 29 Ιουνίου του 2011 ψηφίστηκε στην Ελληνική Βουλή το Μεσοπρόθεσμο, το οποίο ήρθε να σφραγίσει στην Ελλάδα το δόγμα που εμπνεύστηκε ο Φρίντμαν και η σχολή του.
Η ψήφιση συνοδεύτηκε από πρωτοφανή αστυνομική βία σε βάρος των ειρηνικών διαδηλωτών, από μια γενικευμένη επίθεση των δυνάμεων καταστολής κυρίως στην πλατεία Συντάγματος. Ένα 48ωρο χημικών που έκοψε την ανάσα στο κέντρο της πόλης και προκάλεσε σοκ και δέος.
Η πραγματικότητα όμως μας δείχνει άλλα: Τα περισσότερα χρήματα της διάσωσης δόθηκαν στις τράπεζες που συνέχισαν να κερδίζουν χρήματα ενώ το κράτος μπήκε εγγυητής των χρεών τους. Στη πραγματικότητα, αυτό που έγινε ήταν μία ξεκάθαρη ληστεία του λαού προκειμένου να σωθεί το τραπεζικό λόμπι.
Σε κάθε χώρα όπου τα τελευταία τριάντα χρόνια εφαρμόστηκαν οι πολιτικές της «Σχολής του Σικάγου», αυτό που προέκυψε ήταν μια κρατική συμμαχία ανάμεσα σε μια δράκα πανίσχυρων εταιρειών και ολιγαρχών και σε μια τάξη πλούσιων πολιτικών, με τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στις δύο ομάδες να είναι εξαιρετικά δυσδιάκριτες και διαρκώς μετακινούμενες.
Αν αναρωτιέστε τι σας θυμίζουν όλα αυτά η απάντηση είναι: Αυτά που ζούμε σήμερα. Μεγαλύτερη απόδειξη τα έργα και οι ημέρες της κυβέρνησης Μητσοτάκη Α.Ε.
Αντώνης Ζήβας