Τουλάχιστον για 51.433 ασυνόδευτους ανηλίκους μεταναστευτικής/προσφυγικής καταγωγής έχει δηλωθεί η εξαφάνισή τους από δομές μετά την άφιξή τους σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα από το 2021 ώς το 2023, σύμφωνα με την τελευταία έρευνα του διεθνούς δικτύου δημοσιογράφων Lost in Europe, έπειτα από έρευνα δεδομένων που διεξήγαγε και δημοσιεύει σε 6 χώρες.
Όπως αναφέρει η δημοσιογράφος και μέλος μέλος του Lost in Europe Έλλη Ζώτου: η χώρα με τις περισσότερες καταγραφές εξαφάνισης ασυνόδευτων ανηλίκων είναι η Ιταλία, με 22.899 δηλωμένες εξαφανίσεις και ακολουθεί η Αυστρία με 20.077, το Βέλγιο (2.241), η Γερμανία (2.005) και η Ελβετία (1.226).
Ωστόσο, οι 51.433 εξαφανίσεις είναι μόλις ένα μέρος μιας πραγματικότητας που τα υπάρχοντα στοιχεία δυσκολεύονται να περιγράψουν καθώς η συλλογή ή ακόμα και η καταγραφή σχετικών δεδομένων έχει αποδειχθεί δύσκολη λόγω πολλών παραγόντων, όπως η μη συστηματική και με ενιαίο τρόπο καταγραφή σε όλες τις χώρες της Ε.Ε., με χώρες να μη διατηρούν καν σχετικά στατιστικά στοιχεία -ή τουλάχιστον έτσι να ισχυρίζονται-, πιθανές «διπλο-εγγραφές» παιδιών που φεύγουν από μια δομή και επιστρέφουν στη συνέχεια στην ίδια ή πάνε σε κάποια άλλη, ασυνόδευτοι ανήλικοι που καταγράφονται σε μια χώρα ως ενήλικοι και σε άλλη ως ανήλικοι κ.ά.
ΧΩΡΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΣΥΛΛΕΓΟΥΝ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ή ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΟΥΝ
Η έρευνα διεξήχθη υπό την ευθύνη της δημοσιογράφου Emma van den Hof και σε αυτή συνεργάστηκαν μέλη του δικτύου του Lost in Europe για τη συλλογή στοιχείων. Ζητήθηκαν δεδομένα για τις καταγραφές εξαφανίσεων ασυνόδευτων ανηλίκων από 30 χώρες, δηλαδή και τα 27 κράτη-μέλη της Ε.Ε., καθώς επίσης τη Μολδαβία, τη Νορβηγία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Εξ αυτών, το διεθνές δίκτυο δημοσιογράφων Lost in Europe έλαβε απαντήσεις και στατιστικά στοιχεία από 13 χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Κύπρος, Δανία, Εσθονία, Φιλανδία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ολλανδία, Νορβηγία, Σλοβενία, Σουηδία, Ελβετία). Επτά χώρες (Ελλάδα, Βουλγαρία, Λετονία, Μολδαβία, Ρουμανία, Ισπανία, Πολωνία) απάντησαν, αλλά δεν παρείχαν χρήσιμα στοιχεία καθώς είτε δεν συλλέγουν τα συγκεκριμένα στοιχεία για τα ασυνόδευτα ανήλικα είτε τα στοιχεία συλλέγονται με τρόπο που δεν απαντά στα ερωτήματα του Lost in Europe.
Το σχετικό αίτημα παροχής στοιχείων (FOIA) στις αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου εκκρεμεί ακόμα, ενώ 7 χώρες (Κροατία, Τσεχία, Γαλλία, Ουγγαρία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο και Πορτογαλία) δεν απάντησαν. Η Μάλτα απάντησε, χωρίς ωστόσο να στείλει στοιχεία. Για δύο χώρες (Ιταλία-Σλοβακία) τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν αντλήθηκαν από εκθέσεις.
ΑΛΜΑΤΩΔΗΣ ΑΥΞΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ 2021
Πρέπει να σημειωθεί ότι το Lost in Europe δεν κάνει πρώτη φορά την έρευνα αυτή. Τον Απρίλιο του 2021 είχε δημοσιεύσει την έρευνά του για τις εξαφανίσεις ασυνόδευτων ανηλίκων σε 27 κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης και το Ηνωμένο Βασίλειο μεταξύ 2018-2020, με τον συνολικό αριθμό των εξαφανίσεων ασυνόδευτων παιδιών να φτάνει τότε τις 18.292. Και τότε την πρώτη θέση κατείχε η Ιταλία με 5.775 καταγεγραμμένες δηλώσεις εξαφάνισης ασυνόδευτων παιδιών, ακολουθούσε το Βέλγιο (2.642), η χώρα μας (2.118), η Ισπανία (1.889 μέχρι το 2019) και η Σλοβενία (1.736). Ωστόσο, είναι φανερό ότι στη νέα έρευνα καταγράφεται μια αλματώδης αύξηση στις δηλώσεις εξαφανίσεων ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ευρώπη. Τότε τα στοιχεία είχαν αντληθεί από την έκθεση του European Migration Network (EMN) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2020), τη Eurostat και από τις απαντήσεις που έλαβε έπειτα από αλληλογραφία και σχετικά αιτήματα προς τις αρχές / υπηρεσίες της κάθε χώρας.
ΔΙΟΛΙΣΘΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑΘΕΡΗ ΑΡΝΗΣΗ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
Απόλυτες συγκρίσεις δεν είναι δυνατόν να γίνουν, ωστόσο κάποια ανησυχητικά συμπεράσματα μπορούν να συναχθούν καθώς παρατηρείται αυξημένη τάση στις αρχές των χωρών της Ε.Ε. να μην απαντούν, χώρες να επιμένουν σταθερά να μη διατηρούν τέτοια στοιχεία (Γαλλία, Βουλγαρία, Ρουμανία) ή χώρες που διατηρούσαν στοιχεία το 2018-2020 να εμφανίζονται το 2024 να μη διατηρούν πια τέτοια στοιχεία. Ως τέτοιες εμφανίζονται η χώρα μας και η Ισπανία.
Ταυτόχρονα, παρατηρείται μια εκτίναξη στις καταγραφές της Αυστρίας που στην έρευνα του 2024 κατατάσσεται δεύτερη.
Κοιτώντας όμως πέρα από τους αριθμούς και ενθυμούμενοι ότι πίσω από αυτούς βρίσκονται παιδιά που φτάνουν στην Ευρώπη κυνηγημένα από πολέμους ή ακραία φτώχεια, μόνα τους και τα πλέον ευάλωτα σε κάθε είδους κίνδυνο και εκμετάλλευση, αναρωτιέται κανείς πώς μπορεί να χαραχθεί μια πολιτική προστασίας αν πλέον κυβερνήσεις ή η Ε.Ε. «δεν βλέπει» καν το ζήτημα και σταδιακά δεν καταγράφεται ούτε στατιστικά. Και δυστυχώς επαναλαμβάνεται το ερώτημα του 2021, σε ποιο βαθμό η Ε.Ε. είναι πραγματικά ικανή ή πρόθυμη να προστατεύσει τους ασυνόδευτους ανηλίκους;
Η ΙΛΒΑ ΓΙΟΧΑΝΣΟΝ ΑΠΑΝΤΑ
Μάλλον φταίνε οι… δευτερογενείς μετακινήσεις
Κληθείσα να σχολιάσει τα ευρήματα της νέας έρευνας του Lost in Europe, η αρμόδια Ευρωπαία επίτροπος Ιλβα Γιόχανσον απέφυγε να επιβεβαιώσει τα στοιχεία, σημειώνοντας ότι «έχουμε ένα κατεστραμμένο σύστημα μετανάστευσης που τώρα θεραπεύουμε με ένα νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο». Σχετικά με τη μεγάλη αύξηση στις καταγεγραμμένες εξαφανίσεις που καταδεικνύει η έρευνα, συμπλήρωσε ότι «πέρσι είχαμε περίπου 40.000 ασυνόδευτους ανήλικους συνολικά που εισήλθαν στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ομως, είδαμε τον τελευταίο χρόνο μια τεράστια αύξηση στις δευτερεύουσες μετακινήσεις. Και αυτό θα μπορούσε να είναι μια εξήγηση για την αύξηση, στα στοιχεία σας. […] Και αυτό θα μπορούσε να είναι μια εξήγηση [σ.σ. ασυνόδευτοι ανήλικοι] που έχουν καταγραφεί σε ένα κράτος-μέλος και στη συνέχεια διαφεύγουν ή χρησιμοποιούν λαθρέμπορους σε άλλο κράτος-μέλος και στη συνέχεια καταγράφονται εκεί, και μετά ίσως και σε τρίτο κράτος-μέλος».
ΤΟ…ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
Το Lost in Europe απευθύνθηκε στη Γενική Γραμματεία Ευάλωτων Πολιτών και Θεσμικής Προστασίας, όπως μετονομάστηκε η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, η οποία ανήκει στο υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, και ζήτησε στατιστικά στοιχεία δηλώσεων εξαφανίσεων ασυνόδευτων ανηλίκων από τις δομές.
Υστερα από 3 εβδομάδες και συνεχείς οχλήσεις, λάβαμε από mail που ανήκει στη γραμματεία και το υπουργείο μια ανυπόγραφη -ως προς το ποια υπηρεσία απαντά- απάντηση «στα ερωτήματα της οργάνωσης της κοινωνίας των πολιτών Lost in Europe» και όχι προς το διεθνές δημοσιογραφικό ερευνητικό δίκτυο Lost in Europe, όπως ρητά αναφερόταν στο αίτημά μας. Η ανυπόγραφη απάντηση μας ενημέρωνε ότι: «Δεν συλλέγονται στοιχεία για εξαφανίσεις. Αρμόδια αρχή για τη συλλογή τέτοιων στοιχείων είναι η Ελληνική Αστυνομία».
Ταυτόχρονα, αναφερόταν ότι: «Το προσωπικό των δομών φιλοξενίας είναι υποχρεωμένο να υποβάλει δήλωση εξαφάνισης όταν ένας ανήλικος δεν προσέρχεται την ώρα που αναμένεται και έχει συμφωνηθεί μεταξύ δομής και ανηλίκου. Επομένως, ένας ανήλικος που θα φύγει για μία νύχτα και δεν θα επικοινωνήσει με το προσωπικό της δομής, αυτό δηλώνεται ως άτυπη φυγή και εξαφάνιση, ενώ ο ανήλικος μπορεί να επικοινωνήσει αργότερα. Εχει ήδη γίνει μια συντονισμένη προσπάθεια για την ανάπτυξη κατευθυντήριων γραμμών μεταξύ ΓΓΕΠΘΠ, των δομών φιλοξενίας και των αρμόδιων υπηρεσιών της ΕΛ.ΑΣ. για τις δηλώσεις εξαφάνισης και για την απαραίτητη συνακόλουθη ενέργεια της άρσης δήλωσης εξαφάνισης. Ωστόσο, παραμένουν και περιπτώσεις παιδιών που τακτικά φεύγουν και επιστρέφουν σε μια δομή, με αποτέλεσμα να δηλώνεται η εξαφάνισή τους σε μεγάλη συχνότητα».
Απευθυνθήκαμε και στο αρχηγείο της ΕΛ.ΑΣ. με το ίδιο αίτημα για στατιστικά στοιχεία, από όπου λάβαμε την επίσημη -και ενυπόγραφη- απάντηση ότι «η Ελληνική Αστυνομία δεν τηρεί τα αιτούμενα στατιστικά στοιχεία».
Στην έρευνα του 2021, στη χώρα μας καταγράφονταν 2.118 εξαφανίσεις κατά την περίοδο 2018-2020 (το πρώτο εξάμηνο του 2020). Τα στοιχεία είχε παράσχει το υπουργείο Εξωτερικών, ενώ στοιχεία περιείχε και η έκθεση του European Migration Network (EMN) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2020) για το 2018 και το 2019. Μεταξύ των στοιχείων του ΥΠΕΞ και της έκθεσης παρατηρούνταν αποκλίσεις, τις οποίες δικαιολογούσαν ότι προκύπτουν από τις περιπτώσεις παιδιών που επέστρεφαν, τις άτυπες δηλαδή φυγές που περιγράφει η γενική γραμματεία Ευαλώτων στη φετινή τους απάντηση. Να σημειωθεί μάλιστα ότι η γεν. γραμματεία Ευαλώτων φιλοξενεί στην ιστοσελίδα της στατιστικά στοιχεία με το πόσα ασυνόδευτα ανήλικα μένουν στις υπάρχουσες δομές κάθε μήνα με βάση στοιχεία του ΕΚΚΑ (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης).
Αναπόφευκτα το ερώτημα προκύπτει: η Ελλάδα διατηρούσε στοιχεία μέχρι το 2020 για τις άτυπες φυγές και εξαφανίσεις ασυνόδευτων ανηλίκων και πλέον δεν διατηρεί; Τα διατηρεί κάποια τρίτη υπηρεσία, την οποία δεν εντοπίσαμε, πέραν δηλαδή της αστυνομίας όπου δηλώνονται οι εξαφανίσεις και των υπηρεσιών της γεν. γραμματείας Ευαλώτων στην οποία μάλιστα ανήκει και ο Εθνικός Μηχανισμός Επείγουσας Ανταπόκρισης που αφορά τον εντοπισμό ασυνόδευτων παιδιών που βρίσκονται σε αστεγία ή επισφαλείς συνθήκες;
♦ Η έρευνα δημοσιεύεται ταυτόχρονα στα παρακάτω μέσα ενημέρωσης: Εφημερίδα των Συντακτών (Ελλάδα), CNN (Μ. Βρετανία / ΗΠΑ), ΑRD/ RBB (Γερμανία), NRC / Small Stream Media (Oλλανδία), Knack / De Standaard / VRT (Bέλγιο), ANSA (Iταλία)